همشهری آنلاین: اذان رحیم موذن‌زاده در گوشه روح‌الارواح آواز بیات ترک اجرا شده است و موذن‌زاده مقدمه این اذان را با دعای کوتاهی در گوشه شهناز دستگاه شورهمراه کرده تا پس از آن وارد آواز بیات ترک این دستگاه شود. اوج و فرودها و پستی و بلندی‌های صدای او در اذان، به‌گونه‌ای است که نه‌تنها هیچ‌کجای آن را دچار تکرار نکرده، بلکه تنوعی نیز به آن بخشیده است.
منبری‌ها، نوحه‌خوانان و موذنان، از قدیم با آواز بیات ترک آشنا بوده‌اند و روضه‌های خود را در این گوشه آوازی می‌خوانده‌اند؛ چرا که این آواز، حالتی از آرامش و طمانینه با خود دارد که در کمتر دستگاه موسیقی ایرانی به‌چشم می‌خورد.
نکته اساسی در اذان موذن‌زاده، فهم او از کلماتی است که می‌خواند. او با تاکیدها، تحریرها، مکث‌ها و اوج‌ها و فرودهای صدایش به‌خوبی به انتقال مفهوم اذان کمک می‌کند. کلمه «الله» در تمام این اذان به‌صورت تحریر ادا می‌شود و این موضوع نشان دهنده تاکید موسیقایی او بر بالاترین نام‌هاست. موذن‌زاده در جای‌جای این اذان سعی می‌کند تا جدای از زیبایی، مفهوم آن‌را هم انتقال دهد. نکته‌ای که او به‌درستی دریافته، این است که نماد و نشانه دین اسلام بر کلمات استوار شده و رساندن مفهوم در عین زیبایی، مهم‌ترین کاری است که یک موذن باید به آن توجه کند.
موذن‌زاده اردبیلی به اهمیت کلام در دین اسلام پی‌برده بود و در اجرای موسیقایی هرچه بهتر مفاهیم بنیادین اسلام موفق بود.
الله اکبر
موذن‌زاده قبل از اذان، خواندن دعایی را با صدای بم و آرام شروع می‌کند؛ «افوض امری الی الله ان الله بصیر بالعباد ...» و با اوج دادن به صدا و کشیدن تحریرها در خواندن «الحمدلله الذی لم یتخذ صاحبتا ولا ولدا... تکبیرا» خود را به نخستین بخش اذان، یعنی تکبیرهای چهارگانه می‌رساند. تن صدا در مقدمه، این امکان را ایجاد می‌کند که «الله اکبر» اول را با صدایی بالا و در اوج بخواند. موذن‌زاده، «الله» را با تحریر و صدایی بلند می‌خواند و پس از ادای کلمه «اکبر» سکوت می‌کند. تکبیر دوم نیز به‌همین صورت و با تغییر کوچکی در ریتم و لحن ادا می‌شود تا بتواند در قسمت بعدی دو «الله اکبر» را با هم بخواند.
موذن‌زاده «الله اکبر» سوم را با تحریری کوتاه و بدون مکث به تکبیر چهارم وصل می‌کند و این‌بار نیز روی «الله»، تحریر بلندی چون تکبیرهای اول و دوم می‌کند و به‌این ترتیب تکبیرهای چهارگانه را در چهارچوبی یک‌شکل و با حال و هوایی همسو قرار می‌دهد.
اشهد ان لا اله الا الله
پس از تکبیر، نوبت به انکار هر نوع خدایی جز خدای یکتاست. موذن‌زاده برای خواندن این بخش، روی کلمات «لا» و «الله» با صدایی در اوج تحریر می‌کند و با تاکید کوتاهی که بر کلمه «اله» داشته، موفق می‌شود تا مفهوم این بخش را به‌درستی و زیبایی برساند. او اشهد دوم را نیز چون اولی با تغییری در ریتم و لحن می‌خواند و خود را آماده شهادت دادن به پیامبری حضرت محمد(ص) می‌کند.
اشهد ان محمدا رسول‌الله
تاکید و به اوج‌رسانی صدا در کلمه «محمد» برای ادای احترام به ایشان، به تحریر در «رسول» و «الله» می‌رسد و مفهوم این شهادت، کامل می‌شود. موذن‌زاده در ادای کلمه «محمد»، آن را با لحنی بلند و کشیده ادا می‌کند تا رسم صلوات فرستادن بر پیامبر دین اسلام را نیز به نمازگزاران یادآوری کند.
اشهد ان مولانا امیرالمومنین علیا ولی‌الله – حجه‌الله
تحریر بلند و کشیده موذن‌زاده روی کلمه «مولانا»، با خواندن بم «امیرالمومنین»، به تحریر دیگری روی «علی» می‌رسد و با تحریر دوباره‌ای در «الله» به اتمام می‌رسد. برای آنکه این بخش با شهادت به پیامبری رسول اکرم تفاوت داشته باشد، موذن‌زاده «مولانا امیرالمومنین» و «ولی‌الله – حجه‌الله» را به آن افزوده است. با اینکه او پس از خواندن «مولانا»، قبل از نام امام اول شیعیان مکثی به نشانه احترام می‌کند، ولی تحریرهای او باعث شده تا جمله‌ای طولانی شکل گیرد. به جرات می‌توان گفت که این بخش، از لحاظ نفس‌گیری، تکنیک‌های تحریری و اوج و فرودهای صدایی که موذن به‌کار می‌برد، تکرار نشدنی است.
احترامی که موذن‌زاده به امام علی(ع) دارد، به‌درستی و با تاکید بر کلمات «مولانا» و «علی» ادا می‌شود و بر «الله» که در تمام این اذان تحریر می‌شود، شکل کاملی از مفهوم امامت منتقل می‌شود. موذن‌زاده در ادای دوباره این اشهد، به‌جای «علیا ولی‌الله»، از صفت «حجه‌الله» استفاده می‌کند و رنگ‌آمیزی و تنوع دیگری به این بخش می‌دهد.
حی علی الصلاه – حی علی الفلاح
موذن برای دعوت مردم به «نماز» که «رستگاری» است، «صلاه» و «فلاح» را در خواندن اول هر کدام از آنها، تحریر می‌کند و در خواندن دومشان، بر «حی علی» نیز تاکید تحریری دارد. به این ترتیب، موذن در بخش اول بر «نماز» و «رستگاری» و در بخش دوم بر «دعوت» به این امر تاکید می‌کند.
حی علی خیرالعمل
تحریر و تاکید جمله «حی علی خیرالعمل» نیز بر دعوت استوار است. این قسمت نیز یکی از زیباترین قسمت‌های این اذان است که موذن‌زاده با بم و تیز کردن حجم و بالا و پایین بردن تن صدایش، به آن زیبایی خاصی بخشیده است و آن‌را در تفاوتی اساسی با جملات قبلی می‌خواند و تنوع کارش را دو چندان می‌کند. کلمه «خیرالعمل» در بخش دوم با تغییری در لحن و با پیچیدگی آوازی خاصی ادا می‌شود و به‌این ترتیب، هم تفاوت بین دو بخش آشکار می‌شود و هم مخاطب آماده قسمت بعدی می‌شود. پیچیدگی‌های آوازی دو بخش «علیا ولی‌الله – حجه‌الله» و «حی علی خیرالعمل» آن‌قدر به‌درستی و زیبایی در این اذان اجرا شده که خود موذن‌زاده نیز این دو بخش را از بهترین قسمت‌های اذان خود می‌دانست و آنها را بیشتر از همه می‌پسندید.
الله اکبر
اذان با دو تکبیر ادامه می‌یابد تا با دو «لا اله الا الله» به اتمام برسد. موذن‌زاده هر دو تکبیر را متصل به‌هم و به شیوه تکبیرهای سوم و چهارم ابتدای اذان می‌خواند و به این ترتیب، نقطه تشابهی با بخش‌های آغازین اذان خود برقرار می‌کند. موذن لحن خود را به‌نحوی در ادای این دو تکبیر تغییر می‌دهد تا در بخش آخر به پایان اذان برسد.
لا اله الا الله
موذن‌زاده در اعلام یکتایی خداوند، با تحریرهای خود تاکید مجددی همچون «اشهد ان لا اله الا الله» می‌کند و در خواندن دوباره آن، که بخش پایانی اذان است، در آواز بیات ترک فرود می‌آید. این بخش را موذن همچون دو تکبیر اول اذان، با مکث بین هر بار خواندن ادا می‌کند تا کلیت اذان در قالبی یکپارچه، هم‌شکل و همسو شود و همچون دایره‌ای به نقطه شروع اذان نزدیک شویم.
آواز بیات ترک
موسیقی کلاسیک ایرانی شامل هفت دستگاه و پنج آواز است که دستگاه‌های «شور»، «سه‌گاه»، «چهارگاه»، «راست‌پنجگاه»، «ماهور»، «نوا» و «همایون»، و آوازهای «ابوعطا»، «بیات ترک»، «افشاری»، «دشتی» و «اصفهان» عناوین آنهاست. «بیات ترک» یا «بیات زند» از آوازهای دستگاه شور است که از لحاظ رابطه فواصل با درآمد، قدری یکنواخت به گوش می‌رسد. نت شاهد آن، درجه سوم گام شور و نت ایست، درجه هفتم آن است.
بیات ترک به دلیل نزدیکی به ماهور، قابلیت اجرایی بسیاری از گوشه‌های ماهور را دارد. بیات ترک تنوعی در تغییر بنیه شور است که در انتها نیز به شور ختم می‌شود زیرا اختلافی در فواصل شور و ترک (با علامت تغییردهنده) وجود ندارد. فواصل بیات ترک را دوم و سوم بزرگ، چهارم و پنجم درست، ششم بزرگ، هفتم نیم بزرگ و هنگام تشکیل می‌دهند که با رعایت تطابق فواصل، با مقام ملایم «دلگشا» در موسیقی مقامی منطبق است.
ایرانیان همواره دردها و شادی‌های خود را در موسیقی و شعر خود متجلی می‌کردند و به همین دلیل، گوشه‌های موسیقی ملی ایران، حکایات نهفته مردم سرزمین‌مان است. بیات ترک در نهاد خود، قابلیتی شگفت‌انگیز برای نیایش‌های عاشقانه دارد. از قدیم به آن آواز الهی می‌گفتند و برای آن احترام خاصی قائل بوده‌اند. موذن‌زاده اردبیلی برای خواندن اذان جاودانه‌اش با انتخاب گوشه روح‌الارواح درآواز بیات ترک در دستگاه شور، از تاریخ و فرهنگ این آواز، کمال بهره را برده است.
موذن‌زاده تسلط استادانه‌ای به دستگاه‌های موسیقی ایرانی داشت و متعهدانه آن را در اجرای مفاهیم معنوی به کار گرفت. نقل خاطره‌ای از دوستان او تسلط موذن‌زاده را بر موسیقی ایرانی بهتر نشان می‌دهد:« یکی از خوانندگان معروف به او گفته بود بیا موسیقی ایرانی یاد بگیر و با ساز و آواز بخوان. حاج رحیم در جوابش گفته که همین معروف‌ترین آهنگ تو در فلان دستگاه موسیقی است که من آن را ۳۰سال پیش برای نوحه‌ای در سینه‌زنی به‌کار برده‌ام!»
نظر شما